امروزه به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال به‌عنوان یک راه‌حل بالقوه در راستای بهبود عملکرد و پایداری سیستم‌های تولید کشاورزی به شمار می‌روند. این فناوری‌ها دارای ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بسیاری هستند که می‌توانند بخش کشاورزی و غذایی را از نظر زیست‌محیطی کارآمدتر، فراگیرتر و پایدارتر کرده و در نتیجه مزایای قابل‌توجهی برای کشاورزان، مصرف‌کنندگان و به‌طورکلی برای جامعه ایجاد کنند. برای مثال، کشاورزان با استفاده نوآوری‌های متعدد پیشرفته مانند ماشین‌آلات و کودهای شیمیایی، سنسورها، هواپیماهای بدون‌سرنشین و… کنترل بهتری در رشد محصولات زراعی و نگهداری دام‌ها به دست آورده‌اند. همچنین، داده‌ها و ابزارهای دیجیتال موجب افزایش سرعت بهره‌وری و بهبود آن در مزرعه و استفاده از منابع در مقابل تغییرات آب‌وهوایی می‌شوند. این نتیجه زمانی حاصل می‌شود که از سیستم‌های هوشمند در بخش کشاورزی استفاده شود. ازاین‌رو بهبود فرایند بهره‌وری در تولید اولیۀ محصولات کشاورزی، زنجیرۀ تأمین، عملکرد لجستیک، کاهش ضایعات مواد غذایی از موضوعات قابل‌توجه در بخش کشاورزی است به‌شرط اینکه فناوری‌های دیجیتالی قابل‌پیاده‌سازی باشند. علاوه‌براین، همه‌گیری کووید19 نیاز به کاربرد فناوری‌های دیجیتالی در بخش صنایع غذایی را بیش از گذشته نمایان کرد و موجب معرفی و پذیرش فناوری‌های دیجیتالی در این زمینه شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا توجه کمتری به مقولۀ کشاورزیِ دیجیتال به‌خصوص استفاده از داده‌ها و ابزارهای دیجیتال شده است، به‌طوری‌که در منطقۀ «منا»، بخش کشاورزی همچنان به شیوۀ سنتی اداره می‌شود؛ بنابراین در اکثر کشورهای منطقه، این بخش به‌شدت از دو منظر عوامل طبیعی و انسانی دارای محدودیت‌های بسیاری است. بااین‌وجود، توسعۀ پایدار بخش کشاورزی و مواد غذایی برای بهبود عملکرد اقتصادی، اشتغال، ثبات اجتماعی و امنیت غذایی از اهمیت حیاتی در جوامع کمتر توسعه‌یافته، برخوردار است؛ زیرا این صنعت، سهم معتدل اما مهمی در اقتصاد کشورهای منطقه به‌ویژه آفریقا و خاورمیانه دارد. علی‌رغم اینکه بهبود عملکرد محصولات کشاورزی می‌تواند به بهبود تراز تجاری ازطریق کانال صادرات کمک کند و گسترش صادرات محصولات کشاورزی می‌تواند جریانات ارزی را افزایش دهد، تولید محصولات کشاورزی در منطقۀ خاورمیانه و شمال افریقا، با چالش‌هایی ازجمله کمبود و استفاده ناکارآمد از منابع طبیعی، شیوه‌های کشاورزی غیرمطلوب و مدیریت ضعیف به دلیل ضعف خدمات توسعه، زیرساخت ضعیف و ادغام ضعیف بازارهای ورودی و خروجی مواجه است. این چالش‌ها به‌طور نامتناسبی بر کشاورزان خرده‌مالک که به دلیل ظرفیت محدود منابع تولیدی دربرابر مخاطرات اقلیمی نیز آسیب‌پذیر هستند، در مقایسه با دیگر کشاورزان به دلیل عواملی مانند حجم کمتر تولید آن‌ها، هزینه‌های مبادلۀ بیشتر، ظرفیت محدودتر برای سرمایه‌گذاری، کاهش دسترسی به بازار و قدرت چانه‌زنی ضعیف تأثیر می‌گذارد. در همین راستا در ادامه به آموخته‌هایی از تجربیات کشور نیجریه در زمینۀ استفاده از داده‌ها و ابزارهای دیجیتال در مدیریت داده‌های ورودی مزرعه و تجارت محصولات کشاورزی می‌پردازیم.
بسترهای تجارت الکترونیک نیجریه
در طی سالیان گذشته کشور نیجریه در زمینۀ مهارت و کارآفرینی‌های دیجیتالی اقدام به سرمایه‌گذاری کرده است که این امر منجر به توسعه و گسترش شرکت‌های AgTech با رشد تصاعدی بالا شده است. کشور نیجریه با 200 میلیون نفر جمعیت زیر 30 سال، دارای بیشترین جمعیت جوان است و 47درصد از جمعیت غرب آفریقا را در خود جای داده است. این کشور با داشتن بزرگ‌ترین بازار تلفن همراه در جنوب صحرای آفریقا که توسط زیرساخت‌ها و اتصالات با پهنای باند وسیع به‌صورت دقیق و قوی پشتیبانی می‌شود، پتانسیل بالایی جهت تقویت سیستم‌های کشاورزی/غذایی و ایجاد اشتغال از طریق یک اکوسیستم دیجیتال قوی دارد. اکوسیستم دیجیتال محیطی بدون مرزهای محدود یا از پیش تعیین‌شده متشکل از بازیگران مختلف شامل انسان‌ها، ماشینها، ابزارها و نرم‌افزارها است که تعامل آن‌ها بر روی زیرساخت‌های دیجیتال و بر پایۀ ارتباط‌های دارای مبدأ یا مقصد دیجیتالی مفهوم می‌یابد. هر اکوسیستم دیجیتال می‌تواند شامل چندین اکوسیستم دیجیتال دیگر درون خود باشد. بزرگی هر اکوسیستم دیجیتال لزوماً ارتباط مستقیمی با ارزش یا طول عمر آن نخواهد داشت .در دنیای اکوسیستم‌های دیجیتال، مدل اصلی کسب‌وکار کاملاً مشتری‌محور است و مشتریان می‌توانند با استفاده از گسترۀ وسیعی از محصولات و خدمات ازطریق یک درگاه دسترسی واحد و پیوسته، تجربۀ مناسب و خوشایندی کسب کنند. بنابراین می‌توان چنین عنوان کرد که اکوسیستم‌های دیجیتال از بازیگران متنوعی تشکیل شده‌اند که راهکارهای دیجیتال چندبعدی را به‌گونه‌ای که چندین صنعت را دربرگیرند و ازطریق کانال‌های دیجیتال قابل دسترسی باشند ارائه می‌کنند. در همین راستا در سال‌های اخیر نیجریه در زمینۀ مهارت و کارآفرینی‌های دیجیتالی سرمایه‌گذاری‌های بسیاری کرده است که این امر بستر مناسبی جهت رشد و توسعۀ شرکت‌های AgTech با روندی صعودی را تحریک می‌کند. در همین زمنیه می‌توان به لاگوس به‌عنوان یک اکوسیستم فعال و پویا متشکل از انکوباتورها، شتاب‌دهنده‌ها، استارت‌آپ‌های دیجیتال و سرمایه‌گذاران اشاره کرد. لاگوس از فعالان عرصۀ ارتقای فناوری دیجیتال محسوب می‌شود. با توجه به شمار جمعیت بالا، جوان و کارآفرین در این کشور، زمینه‌های کارآفرینی دیجیتال این پتانسیل را دارد که به موتور تحول اقتصادی در نیجریه تبدیل شود. ازاین‌رو ایجاد طرح‌های جامع موسوم به دولت الکترونیک، نقشۀ راه توسعۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین پایه و اساس توسعه و پیشرفت است. در همین زمینه بررسی‌ها نشان می‌دهد که پلتفرم‌های دیجیتال هستۀ اصلی اقتصاد دیجیتال نیجریه هستند. این پلتفرم‌ها با ایجاد مزایایی مانند افزایش ارتباط مردم با ذی‌نفعان اکوسیستم، تسهیل تراکنش‌های دیجیتال، تبادل اطلاعات، ارائۀ کالاها و خدمات و همچنین ارتقای شرایط اشتغال نقش مهمی در توسعۀ اقتصاد دیجیتال این کشور ایفا می‌کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا توجه کمتری به مقولۀ کشاورزیِ دیجیتال به‌خصوص استفاده از داده‌ها و ابزارهای دیجیتال شده است، به‌طوری‌که در منطقۀ «منا»، بخش کشاورزی همچنان به شیوۀ سنتی اداره می‌شود؛ بنابراین در اکثر کشورهای منطقه، این بخش به‌شدت از دو منظر عوامل طبیعی و انسانی دارای محدودیت‌های بسیاری است.
پلتفرم‌ها و مشاوران فعال در زمینۀ مهارت و کارآفرینی‌های دیجیتالی نیجریه
Afrimash: آنلاین‌شاپی که نقش مؤثری در فروش محصولات کشاورزی دارد و با ارائۀ یک پلتفرم دیجیتال، کشاورزان را به‌طور مؤثر به نهاده‌های باکیفیت (مانند طیور، ماهی، دام، محصولات زراعی، نهاده‌های مزرعه و تجهیزات مزرعه) ارائه‌شده ازطریق تأمین‌کنندگانِ مورداعتماد متصل می‌کند. افریماش[۱] پلتفرمی پیشرو در کشاورزی نیجریه محسوب می‌شود که از فناوری تجارت الکترونیک در راستای کاهش ناکارآمدی در زنجیرۀ تأمین نهاده‌های کشاورزی استفاده می‌کند و در نهایت امکان کشاورزی آسان را برای همه فراهم می‌کند. بدین صورت که فروشندگان محصولات خود را به‌صورت دیجیتال فهرست می‌کنند تا به‌سرعت و آسان در دسترس کشاورزان قرار گیرند؛ لذا تیم فروش و مرکز تماس به‌صورت اختصاصی به کشاورزان توصیه می‌کنند که آنچه را نیاز دارند جست‌وجو کنند و سفارش دهند. اخیراً USSD این کانال را گسترش داده به‌صورتی که بر روی تلفن‌های ساده نیز کارآمد باشد. بدین صورت شبکۀ عامل محلی، کشاورزان را به پلتفرم متصل می‌کند.در نهایت می‌توان چنین عنوان کرد که ارتقای راهکارهای آموزش‌های آنلاین کشاورزان، کشاورزان را قادر می‌سازد تا شیوه‌های کشاورزی، میزان بهره‌وری و سودآوری مزارع خود را بهبود بخشند.
Livestock247: به‌طور رسمی در سال 2018 به‌عنوان یک پلتفرم آنلاین راه‌اندازی شد. این پلتفرم با گرد هم آوردن تمامی سهام‌داران ازجمله خریداران، فروشندگان، دامداران، بازرگانان، متخصصان دامپزشکی، قصابی‌ها/کشتارگاه‌ها، خدمات لجستیکی و ارائه‌دهندگان خدمات مالی، نقش آن‌ها را در زنجیرۀ ارزش برجسته می‌کند. در همین راستا شرایطی را فراهم می‌کند که با یک کلیک، مقرون‌به‌صرفه‌ترین، راحت‌ترین و سالم‌ترین نوع دام جهت استفاده از فرآورده‌های دامی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد. همچنین این پلتفرم یک سیستم ردیابی منحصربه‌فرد جهت فروش گاو سالم در راستای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مشترک انسان و دام و فروش گوشت را با قابلیت نظارت و ردیابی کامل و ایمن و همچنین بازارهای ساختاریافته جهت مصارف عمده‌فروشی و خرده‌فروشی را توسعه داده است. به‌طورکلی هدف نوآورانۀ Livestock247 ارتقای اتصالات دیجیتال در راستای اتصال دیجیتال مصرف‌کنندگان مناطق دورافتاده به گوشت سالم است.
:Phillip Tettenborn یکی از ماهرترین مشاوران در زمینۀ مقیاس‌پذیری نوآوری‌های کشاورزی دیجیتال ازطریق استارت‌آپ‌هایی مانند SAIS در شرکت GIZ است. به عبارتی بر روی مقیاس‌بندی نوآوری کشاورزی دیجیتال ازطریق استارت‌آپ‌ها در سراسر آفریقا کار می‌کند. در همین راستا از استارت‌آپ‌های محلی بازدید می‌کند، با شرکا و سرمایه‌گذاران ارتباط برقرار می‌کند و تلاش‌های اجتماعی را رهبری می‌کند. فیلیپ قبل از نقش خود در GIZ، بیش از 10 سال تجربه در اکوسیستم‌های استارت‌آپی در سراسر جهان داشته است و بیش از 500 کارآفرین از 50 کشور را مشاوره و راهنمایی کرده است و روی ده‌ها پروژه نوآوری و کار آفرینی کارکرده است. همچنین پروژه‌هایی را در بیش از 20 کشور با مشتریانی از سازمان‌هایی مانند UN Women، GIZ، Goethe Institut، یا World EXPO تا شرکت‌هایی مانند BMW، H&M، Axel Springer یا Deutsche Telekom ارائه کرده است.
سخنان پایانی
در حال حاضر بسیاری از کشورها در زمینۀ فناوری دیجیتال سرمایه‌گذاری‌های کلانی را انجام داده‌اند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که متأسفانه طیف وسیعی از جمعیتی که در بخش کشاورزی و صنایع وابسته به آن مشغول به کار هستند، نمی‌توانند بهره‌وری کافی از خدمات دیجیتال داشته باشند. دلیل این امر آن است که هر کشور در بخش کشاورزی با یک چالش امنیتی مخصوص به خود سروکار دارد. بدین صورت که آیا فناوری‌های نوین، توانایی تأمین غذای میلیون‌ها نفر در سراسر کرۀ زمین به‌خصوص در کشورهای جهان سوم را دارد؟ آن هم بدون داشتن تحصیلات و مهارت کافی کشاورزان در این کشورها و صرفاً با بهره‌گیری از کشاورزی سنتی؟ این یک سؤال و چالش بزرگ برای دولت و تمامی ذی‌نفعان کشاورزی به شمار می‌رود؛ بنابراین باید توجه داشت که اگر امکان بررسی محصولات کشاورزی محلی توسعه‌یافته فراهم نشود آنگاه زیرساخت‌های فناوری‌های دیجیتال بر روی آن‌ها ناکارآمد تلقی خواهد شد. ازاین‌رو ترجیح متخصصان بر این است که فناوری‌های دیجیتال باید اقدامات لازم را در رابطه با امنیت داده‌ها و عملیات کشاورزی اتخاذ کنند تا به کشاورزان خرده‌مالک در راستای ارتقای کشاورزی دیجیتال کمک کنند. در غیر این صورت، آن‌ها خدماتی ارائه خواهند کرد که صرفاً به‌جای کمک بخش کشاورزی به اقتصاد ملی، واردات محصولات کشاورزی را ارتقا می‌دهد. در اینجا این سؤال مطرح است که چگونه فناوری‌های دیجیتال باید فناوری بومی مناسب را در بخش کشاورزی رواج دهند؟ در این راستا، باید کشاورزان محلی و خرده‌مالکان که توانایی خرید تجهیزات پیشرفته را ندارند بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرند؛ بنابراین ضروری است که فناوری‌های مناسب و کارآمد با فناوری‌های مدرن تطبیق داده شوند.
