اولین تجزیه‌وتحلیل‌های مربوط به تنوع زیستی به قرن 18 میلادی بازمی‌گردد. اما نخستین پیشرفت‌های مربوط به مدیریت تنوع زیستی، بر مبنای توان کامپیوتری به اواسط دهۀ 1970 مربوط می‌شود. بررسی مقالات و پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه نشان می‌دهد که اوایل دهۀ 1990 دوران اوج‌گیری بهره‌مندی از هوش مصنوعی در راستای تنوع زیستی بوده است. این مطالعات و همچنین برگزاری یک کنفرانس بزرگ در زمینۀ مدیریت تنوع‌زیستی در سال 1999 در ایالات متحدۀ امریکا در معرفی این بحث به دنیا تأثیر قابل‌توجهی داشت. در حال حاضر با توجه به اینکه سال‌های متمادی از آغاز مدیریت تنوع زیستی بر اساس هوش مصنوعی می‌گذرد، اما همچنان چالش‌های بسیاری پیش روی این مبحث علمی قرار دارد.
تاریخچۀ مدیریت تنوع زیستی در ایران با بهره‌گیری از توان کامپیوتری به مطالعات دکتر ماهینی در سال 1373 بازمی‌گردد. از آن سال تا به امروز مطالعات زیادی در زمینۀ مدیریت تنوع زیستی انجام گرفته است. آنچه در این مطالعات بیش‌ازپیش خودنمایی می‌کند، نبود اطلاعات کافی و موردنیاز است. در بسیاری از این مطالعات، اطلاعات کافی در مورد تنوع زیستیِ گونه‌های موردمطالعه وجود ندارد. متأسفانه مطالعات بسیار ارزشمند این حوزه در حد مطالعات دانشجویی باقی مانده و کمتر در عرصۀ میدانی و مدیریتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این موضوع در تمامی زمینه‌های علمی قابل مشاهده است و به ناهماهنگی بین دانشگاه‌ها و نهادهای اجرایی در ایران برمی‌گردد.
بر همین اساس ابزارها و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای مانند بلاک‌چِین و توکن‌های دیجیتال به دنبال پیشبرد اهداف حفاظت از تنوع زیستی، اقدامات اقلیمی و توسعۀ پایدار زیست‌محیطی هستند. در نهایت تمامی راه‌حل‌ها و ابزارها سوای کمک به حل چالش‌های مدیریت تنوع زیستی و چالش‌های اقلیمی، می‌بایست تأثیر مثبتی بر جمعیت‌های فقیر و آسیب‌پذیر داشته باشند.

مدیریت تنوع زیستی مستلزم مجموعۀ وسیعی از داده‌های شفاف در رابطه با گونه‌ها هستند. در حال حاضر بحران‌های موجود در مدیریت منابع طبیعی جهانی، منجر به استفادۀ روزافزون از منابع داده‌ای شده‌اند. از این رو می‌توان چنین عنوان کرد که داده‌های تنوع زیستی جزء جدایی‌ناپذیر در راستای حل بسیاری از چالش‌های عصر حاضر در زمینۀ تنوع زیستی هستند. تنوع زیستی به‌طور پیچیده‌ای با اکوسیستم‌های طبیعی پویا که برای جامعه حیاتی هستند در ارتباط است. جهان امروزی به طبیعت و ارائۀ خدمات اکوسیستمی آن ازجمله آب‌وهوا وابسته است؛ بنابراین ظهور راه‌حل‌های مبتنی بر تنوع زیستی (شیوه‌های نوین ردیابی و سرشماری گونه‌ها)، اعتبارات جبران‌کنندۀ تنوع زیستی و بازارهای طبیعت، راهکارهایی را جهت کسب درآمد و هدایت منابع مالی به سمت حفاظت و بازسازی و ترویج توسعۀ پایدار بر این سرمایۀ طبیعی را فراهم کرده‌اند. بر همین اساس ضروری است جهت ارزیابی اثربخشی تلاش‌های فعلی در راستای حفاظت، احیاء، جمع‌آوری داده‌های تنوع زیستی و همچنین تأمین مالی پروژه‌های زیست‌محیطی، تنوع زیستی ازطریق روش‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر، مقیاس‌پذیرتر، کارآمدتر و دقیق‌تر مورد بررسی قرار گیرد.

در چند دهۀ گذشته، محققان از فناوری‌هایی استفاده کرده‌اند که فرایند نظارت و حفاظت، ردیابی و سرشماری از تنوع زیستی به‌خصوص تنوع گونه‌ای را به‌طور دقیق سامان می‌بخشند، از جملۀ این فناوری‌ها می‌توان به تله‌های دوربین، حسگرهای صوتی، برچسب‌های ردیابی و تصاویر ماهواره‌ای اشاره کرد. امروزه فناوری‌های جدیدتر مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، بلاک‌چین و توکن‌های دیجیتال به دلیل داشتن پتانسیل‌ بالا در پیشبرد اهداف این حوزه بیش از گذشته مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

در عصر حاضر بلاک‌چین‌ به‌عنوان یک راه‌حلی کاربردی جهت مدیریت تنوع زیستی شناخته می‌شوند. این فناوری پتانسیل بالایی در افزایش توسعۀ پایدار دارد و در عین حال فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی را برای گروه‌های زیست‌محیطی، توسعه‌دهندگان و دولت فراهم می‌کند. توکن‌های دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین (توکن‌های دیجیتال قابل مبادله) مانند BioTokens ازجمله بلاک‌چین‌های نوین در زمینۀ مدیریت تنوع زیستی است که به‌تازگی توسط بانک مشترک‌المنافع استرالیا و BioDiversity Solutions استرالیا (BDS) توسعه یافته است و نشان‌دهندۀ اعتبار تنوع زیستی جهت حمایت از طرح‌های مدیریت تنوع زیستی است. این توکن مبتنی بر بلاک‌چین دارای قابلیت پشتیبانی از فرایند توسعۀ پایدار با طیف وسیعی از مزایای بالقوه جهت کمک به کاربران است. چشم‌انداز این توکن کمک به تسهیل حفاظت از اکوسیستم‌های زیست‌محیطی با‌ ارزش، غنی و همچنین ایجاد منبع درآمد جایگزین برای صاحبان این اکوسیستم‌ها و ارائۀ جوایز به آن‌ها جهت ترغیب این جوامع به حفاظت مؤثر و کاربردی از تنوع زیستی در مزارع و املاک خود می‌باشد. در حال حاضر، هیچ‌گونه بازار شفافی جهت توسعه‌دهندگان و مالکان این اکوسیستم‌ها جهت تجارت اعتبارات و مزایای حاصل از تنوع زیستی در این املاک وجود ندارد، بر همین اساس “BioTokens” بستری صریح و کاربردی با قابلیت استفادۀ آسان و در دسترس را فراهم می‌کند.
براساس نظر سوفی گیلدر، رئیس مرکز آزمایش و تجاری‌سازی CBA در زمینۀ بلاک‌چین، هوش مصنوعی و فناوری‌های نوظهور، این توکن مبتنی بر بلاک‌چین یک ایدۀ خلاقانه است که بازار آنلاین قابل‌دسترس و شفافی را برای صاحبان اکوسیستم‌ها ایجاد می‌کند که امکان مدیریت ایمن و کاربردی اعتبارات ارزشمند تنوع زیستی را فراهم می‌کند. همچنین عنوان کرد که هدف از دیجیتالی کردن اعتبارات تنوع زیستی، ایجاد بازاری است که در آن امکان خریدوفروش و همچنین فرصت‌های ‌تجاری جهت سرمایه‌گذاری در محیط‌های طبیعی و محافظت از آن‌ها فراهم باشد. ازاین‌رو ایجاد یک بازار شفاف، قابل‌دسترس، ایمن و نقد جهت تجارت اعتبارات زیستی در راستای اهداف توسعۀ پایدار، حمایت از اقتصادهای منطقه‌ای و اکتشاف فناوری‌های نوظهور جهت ارائۀ مزایای ملموس به مشتریان است. در نهایت می‌توان چنین عنوان کرد که توکن‌های مبتنی بر بلاک‌چین همانند “BioTokens“، توکن‌های دیجیتال قابل‌انتقالی هستند که نشان‌دهندۀ دارایی‌های منحصربه‌فرد تنوع زیستی بوده و قابل معامله هستند.

آزمایشگاه IDB، تحت عنوان آزمایشگاه نوآوری بانک بین‌الملل توسعۀ ‌آمریکا[۱]، درحال راه‌اندازی فراخوانی جهت شناسایی راه‌حل‌های نوآورانه است که از توکن‌های دیجیتال در راستای ترویج حفاظت از تنوع زیستی و تسهیل اقدامات اقلیمی استفاده می‌کند. آزمایشگاه نوآوری گروه IDB، منبع اصلی تأمین بودجه و دانش جهت دستیابی به توسعه در راستای بهبود زندگی در آمریکای لاتین و کارائیب (LAC) است. هدف این آزمایشگاه هدایت نوآوری، بسیج منابع مالی، دانش، و ارتباطات برای ایجاد راه‌حل‌هایی است که قادر به ارتقای کیفیت زندگی جمعیت‌های آسیب‌پذیر تحت شرایط اقتصادی، اجتماعی یا محیطی است. در همین راستا از سال 1993، آزمایشگاه IDB بیش از 2 میلیارد دلار در پروژه‌های توسعه‌ای در 26 کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب [۲]LAC، ازجمله سرمایه‌گذاری در بیش از 90 صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر را تصویب کرده است. آزمایشگاه IDB که به‌طور کامل با اهداف ارتقای اقدامات تخفیف اثرات تغییرات آب‌وهوایی هماهنگ بوده و امکان بررسی پتانسیل واقعی توکن‌های دیجیتال با همکاری استارتاپ‌ها، بنیادها، سازمان‌های غیردولتی، شرکت‌ها، دانشگاه‌ها را فراهم می‌کند. درحال حاضر آژانس‌های نوآوری عمومی و سایر سازمان‌های باتجربۀ فعال در این زمینه، آمادۀ پیاده‌سازی مدل‌ها، ثبت و استقرار در یکی از ۲۶ کشور وام‌گیرندۀ IDB هستند. این آزمایشگاه همواره به دنبال راه‌حل‌هایی است که میزان آگاهی جامعه را افزایش داده و شبکه‌هایی از ذی‌نفعان فعال در صنعت فناوری‌های نوظهور در زمینۀ تنوع زیستی ایجاد می‌کند، و همچنین از پروتکل‌های حاکمیتی فراگیر و الزام‌آور در این حوزۀ کاربردی، ازجمله سیستم‌های نظارتی حمایت می‌کند.
توکن‌های دیجیتال، دارایی‌های رمزنگاری شده یا دارایی‌های صرفاً دیجیتالی هستند که می‌توانند تقویت‌کنندۀ اقداماتی باشند که روند کاهش تنوع‌زیستی را متوقف و یا حتی معکوس نماید و راه‌حل‌های دوستدار طبیعت را ترویج می‌کنند. این توکن‌ها سوای کمک به حل چالش‌های مرتبط با تنوع‌زیستی، باید تأثیر مثبتی در روند بهبود سطح زندگی جوامع ضعیف داشته و همچنین قابلیت اجرا در یک یا چند کشور از 26 کشور ذی‌نفع IDB داشته باشند. ازاین‌رو ضروری است راهکارهای ارائه‌شده توسط توکن‌های دیجیتال امکان مشارکت معنادار جوامع محلی به‌منظور حفاظت و یا بازسازی تنوع‌زیستی را ارتقا بخشد، امکان مشارکت اجتماعی و اقتصادی جوامع فقیر و آسیب‌پذیر را با شاخص‌های کلیدی جهت اندازه‌گیری نتایج فراهم نماید و همچنین یک استراتژی و برنامۀ اقدام جهت ارتقای میزان آگاهی، ایجاد اکوسیستم و توسعۀ چارچوب‌های حاکمیتی فراگیر و پاسخگو را ارائه دهد. با توجه به مزیت بسیار بالای توکن‌های دیجیتال، امکانات این ابزار در زمینۀ مدیریت تنوع زیستی در سطح جهانی و یا حداقل در منطقۀ LAC (منطقه‌ای که دارای 40درصد از تنوع زیستی جهان، 30درصد از آب آشامیدنی موجود بر کرۀ زمین، و تقریباً 50درصد از جنگل‌های مناطق گرمسیری جهان است) کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا محققان فعال در زمینۀ فناوری‌های نوظهور و مدیریت تنوع‌زیستی همواره می‌بایست به دنبال پاسخ به چنین سؤالاتی است: حفاظت/ احیای تنوع زیستی به وسیلۀ توکن‌­های دیجیتال امکان‌پذیر است یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است، چگونه؟ ایجاد ارزش‌افزوده در عملیاتی‌سازی چارچوب‌های جهانی حفاظت/باززایی تنوع زیستی با استفاده از این ابزارها به چه صورت است؟ بهترین استراتژی جهت ایجاد آگاهی لازم در رابطه با فرصت‌ها و ایجاد/تقویت اکوسیستم‌های بین‌بخشی در این زمینه چیست؟ چه چارچوب‌های حاکمیتی فراگیر و پاسخگو جهت مدیریت تنوع زیستی با استفاده از توکن‌های دیجیتال باید ایجاد شود؟

در چشم‌انداز مدیریت تنوع زیستی ، 5.4درصد از شیوه‌های حل چالش‌های تنوع زیستی در ایجاد بازارهایی جهت تجارت کربن یا طبیعت به‌خصوص حیات‌وحش خلاصه می‌شود. درحال حاضر سیاست‌های جبران خسارات تنوع‌زیستی حداقل در 33 کشور در سراسر جهان به مرحلۀ اجرا درآمده است به‌طوری‌که از 8.3 میلیون قرارداد هوشمند بر روی توکن‌های دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین پشتیبانی می‌کند.
براساس مطالعات انجام‌شده، حکمرانی دیجیتالی طرح‌های جبران تنوع زیستی نمی‌تواند تمام ریسک‌ها و نتایج نامطلوب یک چارچوب سیاست ضعیف مدیریتی را اصلاح نماید، اما می‌تواند منجر به افزایش کارایی و شفاف‌سازی در روند قیمت‌گذاری و قابلیت ردیابی اعتبارات تنوع‌زیستی شود. در نتیجه به طرح‌های جبران تنوع زیستی این اجازه را می‌دهد تا با پرداختن به موانع شناسایی‌شدۀ موجود در فرایند دیجیتالی‌سازی مجموعه‌های مدیریت تنوع زیستی به مرحلۀ اجرا دربیایند.
توکنیزه کردن مجموعه‌های تنوع زیستی با استفاده از هوش مصنوعی و تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند به ایجاد و تجارت خودکار اعتبارات این مجموعه‌ها ازطریق عقد قراردادهای هوشمند کمک کند و فرصت تعاملات و سازگاری را با سایر بازارها فراهم نماید. در فرآیند توکنیزه کردن می‌توان قوانین پیچیده را در بیوتوکن‌های دیجیتال تعبیه کرد تا فرایند تطبیق توسعه‌دهندگان با اعتبارات و معاملات به‌صورت خودکار صورت پذیرد. در نهایت هدف توکنیزه کردن مجموعه‌های تنوع زیستی ارائۀ پلتفرم بیوتوکن به سرمایه‌گذاران خرد باز است تا شهروندان عادی بتوانند پس‌انداز خود را به یک دارایی طبیعی و محیط‌زیستی اختصاص دهند.

امروزه ثابت شده است که استفاده از بیوتوکن‌های دیجیتال در زمینۀ مدیریت تنوع‌زیستی باعث کاهش هزینه‌های بالاسری طرح‌های جبران تنوع‌زیستی و ایجاد شفافیت در این طرح‌ها و برنامه‌ها می‌شود. بدین صورت که توسعۀ بازارهای تجاری جهت سهولت در انجام معاملات بیوتوکن‌های مرتبط با تنوع زیستی است و به تأمین اعتبارات مالی پروژه‌ها جهت افزایش سطح نقدینگی و تعامل با سهام‌داران کمک می‌کند. به‌طور کلی می‌توان چنین عنوان کرد که بیوتوکن‌های دیجیتال نقش مهمی در توزیع مناسب اعتبارات و کمک‌های مالی در پروژه‌های مدیریت تنوع زیستی ایفا می‌نمایند. از دیگر مزایای بیوتوکن‌های دیجیتال می‌توان به بهبود دسترسی سریع و به‌موقع به کلان‌داده‌ها و اطلاعات مهم در زمینۀ مدیریت تنوع‌زیستی و همچنین کمک به توسعۀ سیاست‌های اشتراک این داده‌ها و اطلاعات اشاره نمود.

شرکت پرلین ازجمله شرکت‌های فعال در زمینۀ توکن‌های دیجیتال است. پروژۀ جدید این شرکت که به‌تازگی با نام Perl.eco معرفی شده است، پلتفرمی جهت توکنیزه کردن دارایی‌های زیست‌محیطی را ارائه می‌دهد. بر همین اساس در این پروژۀ مدیریت تنوع زیستی ، اعتبارات کربن، توکن‌های غیرقابل معاوضه یاNFT به واسطۀ تکنولوژی بلاک‌چین توکنیزه می‌شوند.
اعتبارات کربن، اسناد دیجیتالی است که هر توکن آن معادل یک تن کربن‌دی‌اکسید و یا دیگر گازهای گلخانه‌ای است؛ بنابراین در این پروژۀ اعتبارات کربن توکنیزه‌شده و کاربران می‌توانند در روند کاهش انتشار کربن مشارکت داشته باشند. همچنین پروژۀ Perl.eco به دنبال ایجاد بازاری است که میزان عرضه و تقاضا را در فرایند مدیریت تنوع زیستی به یکدیگر پیوند دهد؛ لذا این بازار باعث تشویق کاربران جهت حفاظت از محیط‌زیست و تنوع زیستی می‌شود.
در نهایت این شرکت با همکاری سازمان‌های پیش‌گام جهانی در زمینه‌های مدیریت حیات‌وحش، اقیانوس‌ها و محیط‌زیست، NFTها توکن‌های غیرقابل معاوضه‌ای را توسعه می‌دهد که در راستای کمک مالی به حفاظت و احیای گونه‌ها و زیستگاه‌های در معرض خطر انقراض به کار می‌روند.

هدف این برنامۀ کربن‌زدایی شمارۀ 21 متوقف کردن سبزشویی سازمانی[۳] و ایجاد یکپارچگی در بازارهای کربن‌زدایی به‌صورت داوطلبانه (VCMI) است. در همین راستا در این برنامه یک کد عملکرد موقت منتشر شده است که به دنبال کسب اطمینان از کاهش مخاطرات آب‌وهوایی و جلوگیری از شستشوی سبز توسط سازمان‌ها است. این کد شامل چهار مرحله است که سازمان‌ها می‌بایست جهت ارائۀ راه‌حل‌های خود در زمینۀ بهره‌مندی از اعتبارات کربن به‌صورت داوطلبانه از آن پیروی نمایند. در این برنامه، کاربران بسته به میزان اعتبار خریداری‌شده جهت دستیابی به اهداف کربن‌زدایی و هرگونه کاهش بالقوۀ این گاز، طلا، نقره یا برنز دریافت خواهند کرد؛ بنابراین این کد به دنبال ارائۀ پاداش به دستاوردها و ایجاد انگیزه در میان کاربران جهت دستیابی به خدمات مطلوب و بهینه، راه‌اندازی ابزارهای امتیازدهی کیفیت اعتبار کربن‌زدایی و همچنین رسیدگی به هدف اصلی خود یعنی افزایش یکپارچگی VCM است.

همان‌طور که در بخش‌های قبل شرح داده شد، در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان به دنبال استفاده از توکن‌های دیجیتال جهت مدیریت مؤثر تنوع زیستی در سرزمین خود می‌باشند. بر همین اساس کشور ایران با وجود بهره‌مندی از اقلیم متنوع و وجود تنوع بالای گونه‌های جانوری و گیاهی برابر با قارۀ اروپا نیاز به اقدامات اساسی جهت حفظ و احیای این تنوع زیستی ارزشمند است. ازاین‌رو توکن‌های دیجیتال مبتنی بر فناوری بلاک‌چین توانایی ایجاد تغییر و تحولات در شیوه‌های مدیریت تنوع‌زیستی را دارند به‌طوری که باعث جذب اعتبارات و تأمین مالی پروژه‌های جبران تنوع زیستی خواهند شد. در ادامه چندین نمونه از راهکارهای توسعه‌ای فناوری در ایران پرداخته شده است که به شرح زیر می‌باشد:

تنوع اقلیمی و جغرافیایی بالا در اکوسیستم‌های مختلف مانند کشور ایران منجر به ارائۀ خدمات زیستگاهی منحصربه‌فرد در راستای حفاظت از تنوع زیستی در سطوح گوناگونی مانند تنوع ژنتیکی، تنوع گونه‌ای و تنوع اکوسیستمی شده است. در حال حاضر استفادۀ نامطلوب جوامع انسانی از این خدمات نایاب و منحصربه‌فرد منجر به کاهش تنوع زیستی در سراسر جهان شده است که ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. علی‌رغم افزایش چشمگیر استفاده از فناوری‌های نوظهور در همین راستا، ابزار شناسایی، ارزیابی، مدل‌سازی و در برخی موارد ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستم، بسیار کم و ناکافی بوده است. ازاین‌رو حل بحران تنوع زیستی در تمامی جوامع به اتخاذ راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و نوآوری‌های تکنولوژیکی نیاز دارد؛ لذا حفاظت از تنوع زیستی به چیزی بیش از اصلاحات فنی نیازمند است. فناوری‌های کاربردی در زمینۀ حفاظت و مدیریت تنوع زیستی به لحاظ ارائۀ داده‌های جدید، توسعۀ داده‌های موجود و همچنین ارائۀ اطلاعات سریع و به‌موقع جهت اتخاذ تصمیمات مدیریتی در مواقع بحرانی، فرصتی مهم را برای ایجاد انقلابی در روش مدیریت تنوع زیستی ارائه می‌کنند.
علی‌رغم چالش‌های فعلی موجود در حوزۀ حفاظت و مدیریت از تنوع زیستی، اکثر محققان معتقدند فناوری‌های نوظهور مانند بلاک‌چین و توکن‌های دیجیتال مرز جدیدی را برای ارزیابی، نظارت، سرشماری و ردیابی تنوع زیستی ایجاد می‌­کنند؛ بنابراین به‌سختی می‌توان ادعا نمود که این فناوری‌­ها چگونه تکامل می­‌یابد و در دهۀ آینده به چه صورت مورداستفاده قرار می‌گیرند. درحال حاضر پژوهشگران توانسته‌اند با دیجیتالی نمودن اعتبارات تنوع زیستی و ایجاد بازاری‌هایی که قابلیت خریدوفروش دارند، امکان سرمایه‌گذاری در محیط‌های طبیعی را ایجاد نموده و از آن محافظت کند. امروزه توکن‌های مبتنی بر بلاک‌چین مانند: بیوتوکن، توکن‌های کربن یا اکوسیستم و NFTها (توکن‌های غیرقابل تعویض) به‌عنوان مدل‌های تجاری جهت جمع­‌آوری سرمایه در راستای حفاظت از تنوع زیستی بسیار مورد استقبال قرار گرفته‌اند. این تکنولوژی بسیار هزینه‌بر و انرژی‌بر بوده و باعث انتشار کربن می‌شود، لذا انتقادات بسیاری در مورد تأثیر زیست‌محیطی این فناوری‌ها وجود دارد. در نهایت می‌توان چنین عنوان نمود که کاربرد فناوری‌های نوظهور مانند توکن‌های دیجیتال علاوه‌بر اهمیتی که در مطالعات بوم شناختی دارند، در تعیین اولویت‌های حفاظتی گونه‌ها نیز نقش اساسی ایفا می‌کنند. ازاین‌رو انتظار می‌رود، حفاظت و یا بازسازی تنوع زیستی با استفاده از راه‌حل‌های جدید با ماهیت نوآورانه و فناوری مناسب و همچنین توجه ویژه به زمینۀ هدف و شرایط اجتماعی و اقتصادی جمعیت‌های فقیر و آسیب‌پذیر و همچنین مشارکت و رهبری جوامع محلی در حفاظت و مدیریت منابع طبیعی کمک بسیاری به حفاظت از تنوع زیستی نماید.

منابع: