اخلاق هوش مصنوعی
در سال‌های اخیر روند پیشرفت فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی –به‌خصوص هوش مصنوعی– به‌نحوی بوده است که علی‌رغم ترسیم افق آینده‌ای روشن برای حیات بشری، چالش‌ها و تهدیدهای بی‌سابقه‌ای نیز برای آن به ارمغان آورده است. دستاوردهای اخیر فناوری‌های نوظهور به‌خصوص هوش مصنوعی، حتی سازندگان خود را نیز شگفت‌زده کرده است. این فناوری‌ها می‌توانند رابطۀ انسان با رایانه‌ها، فضای مجازی، صحنۀ علم و حتی با خود و سایر هم‌نوعانشان را دستخوش دگرگونی‌های بنیادین نمایند. ازطرف‌دیگر هوش مصنوعی در آینده‌ای نه‌چندان‌دور در شکل‌گیری بسیاری از کنش‌های رزومرۀ فردی، اجتماعی، سیاسی و… نقش به‌سزایی دارد و تأثیری مستقیم بر کیفیت زندگی انسان‌ها خواهد داشت. از همین‌رو نمی‌توان آن را بازیگری مهم در تصمیم‌گیری‌های کلان به حساب نیاورد. به‌همین‌دلیل باید چارچوب‌هایی را برای تولیدکنندگان این سامانه‌ها و استفاده‌کنندگان از آن‌ها وضع کرد که نهادهای حاکمیتی و تنظیم‌گر در سرتاسر جهان نیز در سال‌های اخیر توجه بیشتری به ضوابط و اصول حاکم بر این حوزه نموده و اهتمام بیشتری به تنظیم‌گری و مقرره‌گذاری برای فعالیت‌های مرتبط با آن داشته‌اند.
دربارۀ کتاب
همۀ موضوعات به‌طور عمیق و با توضیحات روشنی دربارۀ مباحث اخلاقی و فلسفی و با تکیه بر منابع قدیم و جدید بررسی شده‌اند. پرسش‌های مربوط به اخلاق هوش مصنوعی در زمینۀ موضوعات مرتبط با فناوری، مقررات، جامعه، مذهب و فرهنگ بررسی شده تا به خوانندگان درک دقیقی از حوزۀ اخلاق هوش مصنوعی و بحث‌ها و نگرانی‌های این حوزه ارائه کند.
جامعۀ هدف این کتاب دانش‌آموزان و مربیان، دانشجویان و پژوهشگران در حوزه‌های مرتبط در نظر گرفته شده و اصطلاحات کلیدی کاملاً توضیح داده شده است. نکتۀ جالب در این کتاب تمرین‌های متعدد برای درگیرشدن با مسئلۀ اخلاق هوش مصنوعی و ایجاد چالش برای خوانندگان است تا در این زمینه بینش اساسی را به آن‌ها ارائه دهد.
علاوه‌بر موارد فوق، طیف وسیعی از روش‌ها و استراتژی‌هایی که می‌توانند برای تجزیه و تحلیل و درک سؤالات اخلاقی مورد استفاده قرار گیرند، در سراسر این کتاب با ارائۀ مطالعاتِ موردی نشان داده شده است.
نکتۀ جالب در این کتاب تمرین‌های متعدد برای درگیرشدن با مسئلۀ اخلاق هوش مصنوعی و ایجاد چالش برای خوانندگان است تا در این زمینه بینش اساسی را به آن‌ها ارائه دهد.
نویسندۀ کتاب، خانم پائولا بودینگتون، در سال ۲۰۲۳ به نگارش این کتاب پرداخته و در بخش معرفی کتاب هدف خود را «کمک به تلاش‌های متعددی که در حال حاضر برای درک و رسیدگی به بسیاری از مسائل اخلاقی هوش مصنوعی در جریان است» معرفی می‌کند. وی می‌گوید: «هدف ما کمک به ظرفیت افراد برای درک، به اشتراک‌گذاری و بحث پیرامون مسائل اخلاقی در استفاده از چنین فناوری‌هایی است.» او در معرفی کتاب نیز می‌گوید: «حوزۀ اخلاق هوش مصنوعی به‌قدری گسترده است که فقط مجموعه‌ای از مسائل را می‌توان پوشش داد. هدف من بیش از هر چیز نشان‌دادن سهم خاصی است که حوزۀ اخلاق می‌تواند در مطالعۀ بین‌رشته‌ای چالش‌های ارائه‌شده توسط جنبه‌های متعدد هوش مصنوعی داشته باشد و نشان دادن ارتباط نزدیک میان سؤالات اخلاق کاربردی، مبانی اخلاق، طبیعت انسانی، فلسفۀ فناوری و مفاهیم هوش مصنوعی و طبیعی است.»
در کتاب درسنامۀ اخلاق هوش مصنوعی ابتدا معرفی ایده‌ها و نمایش پیوند آن‌ها با تمرکز بر افزایش ظرفیت خواننده برای بررسی این سؤالات مدنظر قرار گرفته و مباحث اساسی در نظریه و فلسفۀ اخلاق با توجه به مسائل روش‌شناختی معرفی و نمونه‌هایی برای آن ارائه شده است. در فصل‌های بعدی بیشتر بر کاربردهای خاص و سؤالات اخلاقی در آن حوزه تمرکز شده که شامل سؤالاتی که درحال حاضر با آن روبرو هستیم و مواردی است که احتمالات آینده را مورد بررسی قرار می‌دهد. در انتهای هر فصل علاوه‌بر طرح چندین سؤال و تمرین، برای درگیر نمودن خواننده، یادداشت‌هایی نیز برای پیشنهاد مطالعات بیشتر ارائه گردیده است.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت، این کتاب:
- مفاهیم و سوالات اساسی در اخلاق هوش مصنوعی را به‌صورت شفاف بررسی می‌کند
- به اخلاق هوش مصنوعی در زمینه‌های گسترده‌تر فناوری، مقررات، جامعه، مذهب، فرهنگ و… می‌پردازد.
- برای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران این حوزه، آسان و قابل درک است و ازطریق طرح سؤال، آن‌ها را به چالش می‌کشد.
عناوین فصل‌های کتاب
این کتاب که در ۱۱ فصل ارائه شده، بنا به آمار springer، با وجود ارائه در سال ۲۰۲۳، ۲۳ هزار درخواست خرید داشته است. در زیر به بخش‌های اصلی این کتاب اشاره شده است:
– معرفی: چرا اخلاق هوش مصنوعی؟
در این فصل مروری کوتاه بر هوش مصنوعی و چگونگی ایجاد بحث‌های داغ مسائل اخلاقی در آن مطرح شده، به تشریح برخی استراتژی‌ها پرداخته شده و نظریه‌ها و مفاهیم اخلاقی و تفکر بالا به پایین و پایین به بالا مورد بررسی قرار گرفته است.
– ظهور اخلاق هوش مصنوعی:
این فصل مروری بر وضعیت فعلی اخلاق هوش مصنوعی، مضامین اصلی و برخی عوامل تعیین‌کننده در این حوزه می‌پردازد. مروری بر برجسته‌ترین مسائل ارزشی درمورد اخلاق هوش مصنوعی و ارائۀ سابقۀ مطالعات این حوزه در زمینه‌هایی نظیر آزادی و استقلال، عدالت و انصاف، شفافیت و قابلیت توضیح، خیرخواهی و عدم شرارت، مسئولیت‌پذیری، حریم خصوصی، اعتماد، پایداری، عزت و همبستگی و… می‌پردازد. همچنین به این مورد می‌پردازد که چگونه باوجودِ داشتن درک کمی از نگرانی‌های مرتبط با این فناوری، می‌توان نگرانی‌های کنونی را نیز درک کرد. در انتها نیز مطالعۀ موردی پروتکل‌های هوش مصنوعی بومی ارائه شده و این سؤال مطرح می‌گردد که با در نظرگرفتن این دیدگاه‌های مختلف، چه درسی می‌توان آموخت؟
– هوش مصنوعی، فلسفۀ فناوری و اخلاق:
نویسندۀ کتاب، خانم پائولا بودینگتون
این فصل یک نمای کلی مقدماتی از فلسفۀ فناوری ارائه داده و موضوعاتی که زیربنای برخی سؤالات اخلاقی هستند و در فصل‌های بعد به آن‌ها پرداخته شده، برجسته می‌کند. این موارد شامل سؤالاتی در رابطه با رابطۀ فناوری و طبیعت است، نظیر اینکه آیا فناوری به تقلید از طبیعت می‌پردازد یا باید تلاش کند تا از طبیعت فراتر رود؟ مواردی از این دست در رابطه با انسان و طبیعت، ماهیت علمی دانش و فناوری و ارزش‌های ضمنی فناوری براساس دیدگاه‌های فیلسوفانی نظیر افلاطون، ارسطو و هایدگر در ادامۀ فصل ارائه شده است. در نهایت نیز به بررسی مسائل اخلاقی که می‌تواند هنگام استفاده از هوش مصنوعی در فناوری‌های ارتباطی و تأثیرات آن بر نحوۀ ارتباطات رخ دهد، پرداخته شده است.
– روش‌های اخلاق کاربردی
این فصل برخی از پرسش‌های روش‌شناختیِ محوری و مسائل فلسفی زیربنایی را بررسی می‌کند. همچنین بررسی می‌کند که چگونه روایت‌های مربوط به هوش مصنوعی و تصاویر هوش مصنوعی بر نحوۀ برخورد ما با مسائل اخلاقی تأثیر گذاشته و چگونه می‌توان از داستان‌های علمی‌تخیلی، در پرداختن به سؤالات اخلاقی در هوش مصنوعی استفاده کرد.
– انسان‌ها و ماشین‌های هوشمند: ارزش‌های اساسی
بسیاری از سوالات در اخلاق هوش مصنوعی شامل مقایسه انسان با ماشین‌هایی است که جنبه‌هایی از هوشمندی را ارائه می‌دهند. بنابراین در این فصل به درک انسان و هوش پرداخته شده است. این فصل سوالاتی نظیر اینکه چرا به هوش اهمیت می‌دهیم می‌پردازد. در بخش دوم این فصل نظریه‌های طبیعت انسان مطرح شده و زیربنای بسیاری از سؤالات اخلاقی به همراه مواردی نظیر جایگاه انسان در دنیای طبیعی، ماهیت انسان، رابطه ذهن و تجسم، نقاط ضعف و قدرت آن و نحوه بهبود عملکرد می‌پردازد.
– نظریۀ اخلاق هنجاری و اخلاق هوش مصنوعی
نظریه‌های اخلاق هنجاری، چارچوب‌هایی را برای تعیین ارزش، هدایت قضاوت و انجام کار تعیین می‌کنند. در این فصل ویژگی‌های اصلی با تمرکز بر ماهیت اعمال و اخلاق فضیلت به ویژه شخصیت اخلاقی عامل مورد بررسی قرار گرفته و جنبه‌هایی که به‌راحتی در زمینۀ هوش مصنوعی نیز کاربرد دارد و همین‌طور مشکلات حول آن بیان شده است. در انتهای فصل نیز مواردی شامل توسعۀ دستورالعمل‌های جهانی هوش مصنوعی و اجرای قوانین اخلاقی در هوش مصنوعی مطرح شده است.
– فسلفه برای اخلاق هوش مصنوعی: متااخلاق، متافیزیک و موارد دیگر
این فصل به بررسی مسائل فلسفی زیربنایی در اخلاق هوش مصنوعی با تمرکز بر فرااخلاق می‌پردازد. علاوه‌براین، به‌طور خلاصه مسائل نظریۀ دانش، فلسفۀ زبان و متافیزیک را نیز مدنظر قرار می‌دهد. آزمایش ماشین اخلاقی MIT، برای بیان مسائل اصلی و نشان دادن استراتژی‌های مفید در بحث اخلاق عملی مورد تحلیل قرار گرفته و به‌طور خلاصه بررسی می‌شود که چگونه سؤالات معرفت‌شناسی در هوش مصنوعی و اخلاق هوش مصنوعی بروز پیدا می‌کند. علاوه‌براین، پیامدهای آن برای هوش مصنوعی بیان می‌شود. درنهایت مسئلۀ ماهیت واقعیت در چارچوب واقعیت مجازی مورد بحث قرار می‌گیرد.
– افراد و هوش مصنوعی
مفهوم شخص، نقش اصلی آن در اخلاق و تغییرات فرهنگی و تاریخی در نحوه مفهوم سازی و ارزش گذاری شخصیت بررسی می‌شود. پرسش‌های اخلاقی در هوش مصنوعی شامل این است که آیا استفاده از فناوری به شخصیت ما احترام می‌گذارد و آیا ممکن است هوش مصنوعی به عناصر شخصیتی مانند احساسات یا عاملیت نسبت داده شود. احترام به افراد به‌عنوان یک ایدئال اخلاقی با تکیه بر فلسفۀ کانت مورد بررسی قرار می‌گیرد. مدل شخصیتی ارائه‌شده توسط دانیل دنت شامل مسئلۀ تجسّم و افراد، دو مدل متضاد شخصیتی، علمی و اخلاقی با تکیه بر کار چارلز تیلور و راه‌های مختلف تمایز میان افراد و عوامل ارائه‌شده و درنهایت سوالات پیرامون مرزهای شخصیتی با مفاهیمی برای سؤالات اخلاقی در هوش مصنوعی نظیر هویت شخصی در طول زمان، مشاهدۀ افراد ازطریق داده، استقلال و حریم خصوصی مطرح شده است.
– افراد، جامعه و هوش مصنوعی: ارتباطات آنلاین
این فصل با استفاده از مثال تعدیل محتوای آنلاین و ادغام مطالب قبلی، به بررسی یکی از موضوعات اخلاقی در هوش مصنوعی شامل بررسی مشکل آسیب‌های آنلاین در تنش با ارزش‌های آزادی بیان، می‌پردازد. در ادامه به نحوۀ استفاده از فناوری و تأثیر آن در آزادی بیان پرداخته شده و احتمالات ممکن برای تشدید آسیب‌ها و چالش‌های به‌کارگیری الگوریتم بیان شده است. مسائل اخلاقی و ارتباط آن با مسائل سیاسی، اجتماعی، مقرراتی و حقوقی نیز از عمده موارد مطرح در این فصل است.
– به سوی آیندۀ هوش مصنوعی: کار و اَبَرهوش
این فصل به دو موضوع اخلاقی متضاد می‌پردازد: کار و ابرهوش. ابتدا به کاربرد هوش مصنوعی در محیط کار و استفاده از آن برای جایگزینی مشاغل یا وظایف انسانی پرداخته شده و در ادامه مسائل اخلاقی ناشی از بیکاری گستردۀ ناشی از آن مورد بررسی قرار گرفته است. ارزیابی ارتباط انسان و ماشین، هوش مصنوعی و ساختارهای قدرت، تأثیر هوش مصنوعی بر معرفت‌شناسی، سازگاری پیاده‌سازی هوش مصنوعی با زیرساخت‌های اطلاعاتی موجود، کنترل و استقلال، بحث ابرهوش و ترس‌های پیرامون آن، راه‌های مقابله با خطرات ابرهوش و روش‌هایی برای کنترل هوش مصنوعی ازجمله مواردی است که در ادامۀ فصل ارائه شده است.
– آیندۀ ما با هوش مصنوعی: پیش‌بینی‌های آینده و ماشین‌های اخلاقی
این فصل به چگونگی زندگی با ماشین‌ها در آیندۀ دور می‌پردازد. برخی از دیدگاه‌های پیشرفت فناوری و آیندۀ هوش مصنوعی، مبتنی بر دیدگاه غایت‌شناسی ضمنی از جهان، مورد بحث قرار گرفته و نقطۀ تضاد و مقایسه با تئوری‌های اخلاقی و مفاهیم هوش را که زیربنای پاسخ‌های ابرهوشی موردبررسی در این فصل است ارائه می‌کند. درنهایت نیز دیدگاه‌های مربوط به طبیعت انسان، مبانی اخلاق و ماهیت و ارزش هوش مورد بحث قرار گرفته است.
منابع مشابه
- AI Ethics, Mark Coeckelbergh, The MIT Press, 2020
- An Introduction to Ethics in Robotics and AI, Christoph Bartneck, et. al. Springer, 2021
- Responsible AI Implementing Ethical and Unbiased Algorithms, Sray Agarwal, et. al. Springer, 2021
- The Oxford Handbook of ETHICS OF AI, Markus Dubber, et. al. Oxford University Press, 2020
- Machine Law, Ethics, and Morality in the Age of Artificial Intelligence, SJ Thompson, IGI Global, 2021
اطلاعات شناسنامه‌ای کتاب
عنوان کتاب: AI Ethics: A Textbook
نویسنده: Paula Boddington
ناشر: Springer
سال نشر: 2023
تعداد صفحه: 530
