چرا کتاب مقدمه‌ای بر روانشناسی فضای مجازی مهم است؟
این کتاب یک مقدمۀ جامع درمورد این رشتۀ تخصصی است که به‌سرعت درحال رشد است. جامع بودن این کتاب در این است که طیف گسترده‌ای از موضوعات در شاخۀ روانشناسی فضای مجازی از مفاهیم و نظریات پایه تا روش‌شناسی پژوهش آنلاین و کاربردهای روانشناسی فضای مجازی را شامل می‌شود. زمینۀ مشترکی که طیف گستردۀ موضوعات را به یکدیگر پیوند می‌زند این است که در تمامی موضوعات چگونگی رفتار افراد در محیط‌ِ مرتبط با فناوری بررسی می‌شود. به عبارت دیگر، تمرکز تمامی مطالعات این شاخه بر درک طیف گسترده‌ای از رفتار برخط یا دیجیتال در سطوح فردی و گروهی است.
علاوه‌بر جامع بودن، آنچه بر اهمیت این کتاب می‌افزاید این است که در هر یک از فصول که موضوعی از موضوعات روانشناسی فضای فضای مجازی مطرح می‌شود اصطلاحات کلیدی و واژه‌نامه، سوالاتی برای بحث‌کردن و فهرستی از منابع جهت مطالعۀ بیشتر درمورد آن موضوع بیان شده است. همچنین منابع گستردۀ آنلاین برای دانشجویان و معلمان فراهم شده است. این موارد علاوه‌براینکه فهم اولیه درمورد موضوعات مختلف روانشناسی فضای مجازی را شکل می‌دهند راهنمای بسیاری خوبی برای آشنایی افراد با ادبیات پژوهشی روانشناسی فضای مجازی هستند.
درنهایت باید گفت برخی از پژوهشگران برجسته در زمینۀ روانشناسی فضای مجازی بخش‌های مختلف این کتاب را تألیف کرده‌اند و ویراستاران اصلی این کتاب عبارت‌اند از گرن کیروان[۱]، سخنران روانشناسی، ایرن کنلی[۲]، سخنران روانشناسی تحولی و آموزشی، هانا بارتون[۳]، سخنران روانشناسی، و ماریون پالمر[۴]، رئیس سابق دانشکده در موسسۀ هنر، طراحی و فناوری دون لاگیره[۵] ایرلند هستند.
بخش‌های چهارگانۀ کتاب
این کتاب شامل چهار بخش است که هر بخش اختصاص به یکی از موضوعات موردمطالعه در روانشناسی فضای مجازی دارد. این بخش‌ها عبارت‌اند از: مقدمه، تعاملات انسانی در فضای آنلاین، روانشناسی فضای سایبر کاربردی و روانشناسی و فناوری. در ادامه شرح مفصل‌تر هر یک از این بخش‌ها و فصول موجود در آن‌ها خواهد آمد.
بخش اول این کتاب دو موضوع اصلی را در قالب دو فصل مجزّا دربرمی‌گیرد: مقدمات مفهومی درمورد روانشناسی فضای مجازی و انجام پژوهش آنلاین. فصل اول توضیحاتی درمورد چیستی علم روانشناسی فضای مجازی، ژورنال‌ها، کنفرانس‌ها و گروه‌های پژوهشی آن و ساختار کتاب ارائه می‌دهد. سپس در فصل دوم درمورد ماهیت انجام پژوهش در فضای آنلاین، ویژگی‌های یک تحقیق خوب آنلاین دو نوع پژوهش اولیه و ثانویۀ آنلاین، برخی از روش‌های پژوهشی مانند مشاهده، آزمایش، مصاحبه و پیمایش و نیز ملاحاظات انسانی و اخلاقی در انجام پژوهش آنلاین صحبت می‌شود.
آنچه بر اهمیت این کتاب می‌افزاید این است که در هر یک از فصول که موضوعی از موضوعات روانشناسی فضای فضای مجازی مطرح می‌شود اصطلاحات کلیدی و واژه‌نامه، سوالاتی برای بحث‌کردن و فهرستی از منابع جهت مطالعۀ بیشتر درمورد آن موضوع بیان شده است. همچنین منابع گستردۀ آنلاین برای دانشجویان و معلمان فراهم شده است.
در بخش دوم به‌طور کلی دربارۀ تعاملات بین مردم در فضای آنلاین صحبت می‌شود که البته نشان داده می‌شود که بسیاری از اصطلاحات مورداستفاده در مطالعۀ تعاملات مردم در فضای آنلاین، برگرفته از دانش‌های روانشناسی اجتماعی و روانشناسی شناختی است. به‌علاوه تعاملات انسان و کامپیوتر و نیز رسانه‌های آنلاین بررسی می‌شوند. به‌صورت دقیق‌تر درمورد تاریخ تعاملات آنلاین و انواع تعاملات غالب در این فضا و شیوه‌هایی که تعاملات آنلاین و آفلاین با یکدیگر تفاوت دارند بحث می‌شود. همچنین کاربست نظریات تعامل درمورد تعاملات آنلاین نشان داده می‌شود. فصل چهارم خود و هویت در فضای آنلاین را در نظر می‌گیرد به این صورت که نظریات اساسی درمورد مفهوم خود و شخصیت را مطرح کرده و آن‌ها را به این موضوع وصل می‌کند که ما چگونه خود را در فضای آنلاین نشان می‌دهیم. به‌علاوه درمورد این موارد صحبت می‌کند که چه نوعی از شخصیت بیشتر از اینترنت استفاده می‌کند و اینکه چگونه اینترنت خصوصاً رسانه‌های اجتماعی به ما این امکان را می‌دهد تا آن که می‌خواهیم در فضای آنلاین باشیم را مدیریت کنیم. درنهایت درمورد مدیریت برداشت که بیانگر نشان دادن خود به دیگران در فضای آنلاین است تمرکز صورت می‌گیرد. فصل پنجم کتاب جنبۀ تاریک فضای مجازی مانند فرستادن پیام توهین‌آمیز به دیگران در فضای آنلاین، پیش‌داوری، داشتن رفتار براساس تصورات قالبی و دیگر انواع آزار و اذیت‌های آنلاین را بررسی می‌نماید. فصل ششم این مورد را نشان می‌دهد که چگونه ما در فضای آنلاین جذب یکدیگر می‌شویم و درمورد تفاوت بین فضای آنلاین و آفلاین در شکل‌دهی به روابط صحبت می‌شود. فصل هفتم تمرکز و حواس پرتی‌ها در فضای آنلاین را بررسی می‌کند و بیان می‌کند که چگونه توسعۀ فناوری‌های اخیر منجر به این شده است که بسیاری از افراد در شرایطی قرار بگیرند که توجه و تمرکزشان بسیار بین امور مختلف تقسیم شده است. فصل هشتم کتاب پویایی گروه‌های آنلاین را مدنظر قرار داده و این گروه‌ها را با گروه‌های آفلاین از نظر هویت گروهی، شکل‌گیری گروهی و تنظیم‌گری گروهی مقایسه می‌کند درحالی‌که در فصل نهم درمورد تأثیر اجتماعی، اقناع و اطاعت در فضای آنلاین بحث می‌شود. فصل آخر این کتاب بر اعتماد و حریم خصوصی آنلاین تمرکز صورت گرفته و بررسی می‌شود که چرا ما حریم خصوصی را قربانی می‌کنیم تا دستاوردهای بهتری به دست آوریم و چگونه می‌توانیم امنیت خود را در فضای آنلاین افزایش دهیم.
فصل‌های بخش سوم بر انواع کاربردهای روانشناسی فضای مجازی تمرکز دارند. روانشناسی کاربردی اشکال مختلفی دارد و در این بخش کتاب این مسئله بررسی می‌شود که چگونه هر یک از شاخه‌های روانشناسی کاربردی برای روانشناسی فضای مجازی اهمیت دارند. این بخش با لحاظ کردن جرائم مجازی، شناسایی انواع مختلف جرائم مجازی آغاز می‌شود و درمورد اینکه چگونه روانشناسی قانونی[۶] از آنچه رسانه‌ها درمورد آن نشان می‌دهند متفاوت است و چگونه روانشناسی قانونی می‌تواند در فهم ما از جرائم مجازی و قربانیانشان کمک کند. فصل دوازدهم کتاب برخی از مشکلات روانشناسی که می‌توانند در اثر استفاده از فناوری پدید آیند مانند استفادۀ آسیب‌زا از اینترنت و همچنین چگونگی استفاده از اینترنت به‌عنوان ابزاری برای درمان را بحث می‌کند. فصل بعدی یعنی فصل سیزدهم کاربردهای روانشناسی ورزش و روانشناسی سلامت را در توسعۀ فناوری مانند تأثیرات رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های ارتقای سلامت بررسی می‌کند. فصل چهاردهم محیط‌های کاری مدرن و چالش‌هایی که فناوری‌های درحال ظهور برای سازمان‌ها ایجاد می‌کنند شامل دائماً در ارتباط بودن، تعادل کار و زندگی، دورکاری، و طراحی سازمان را مدنظر قرار می‌دهد. اینترنت همچنین توانسته شیوه‌ای که درس می‌خوانیم، می‌آموزیم و یاد می‌گیریم را تغییر دهد. این موضوع در فصل پانزدهم با درنظرگرفتن دو نوع مختلف یادگیری رسمی و غیررسمی بررسی می‌شود. فصل شانزدهم کتاب، روانشناسی فضای مجازی مصرف‌کننده را می‌بیند. به این صورت که نقش اعتماد و اعتبار داشتن در معاملات آنلاین چگونه است و راهنماها برای انجام تبلیغات و بازاریابی آنلاین به چه صورت انجام می‌شود. فصل هفدهم جوانان را در فضای آنلاین نشان می‌دهد که به‌ویژه چگونه در این فضا رشد یافته و تحت تأثیر مسائلی مانند قلدری مجازی قرار می‌گیرند. فصل آخر این بخش نیز استفادۀ سالخوردگان از فناوری را مدنظر قرار می‌دهد.
بخش چهارم، به‌عنوان بخش آخر این کتاب کاربردهای روانشناسی را برای فناوری‌هایی به غیر از شبکۀ گستردۀ جهانی بررسی می‌کند. ابتدا درمورد تاریخچه و وضعیت فعلی رشتۀ تخصصی تعامل انسان و کامپیوتر توضیحاتی داده می‌شود. در فصل بیستم روانشناسی گیم‌های آنلاین مطرح می‌شوند که هم از نظر اهداف و هم پلتفرم‌های مورد استفاده با یکدیگر تفاوت دارند. همچنین درمورد افزایش گرافیک واقعی، پدیدۀ بازی‌وارسازی و شناسایی اختلالات گیم صحبت می‌شود. فصل بیست‌ویکم کاربردهای روانشناسی در زمینۀ واقعیت مجازی مطرح می‌شود. فناوری‌های واقعیت مجازی بسیار گسترده و متنوع هستند و به‌صورت فزاینده در راستای بازار مصرف‌کننده درحال شکل‌گیری‌اند. پتانسیل هر یک از این فناوری‌ها برای انجام درمان‌های روانشناسانه طی سال‌ها کندوکاو شده است به‌ویژه درمورد درمان اختلالات اضطرابی و نیز انجام مداخلاتی به‌منظور پرت‌کردن حواس از درد. از واقعیت مجازی در دیگر محیط‌ها مانند مدیریت استرس در محیط کاری نیز استفاده شده است. فصل آخر این کتاب روانشناسی هوش مصنوعی را با تمرکز ویژه بر دستگاه‌های هوش مصنوعی رباتی به‌عنوان همراه مردم در زندگی روزمره بررسی می‌کند.
جمع‌بندی
روانشناسی فضای مجازی موضوعی پژوهشی است که به‌صورت بسیار فزاینده‌ای درحال گسترش می‌باشد و این گسترش عجیب نیست چراکه هرچه می‌گذرد فعالیت‌های زندگی روزمرۀ ما بیشتر و بیشتر با محیط‌های آنلاین عجین و آمیخته می‌شود و تحت تأثیر آن‌ها قرار می‌گیریم. روانشناسی فضای مجازی نقش اساسی در فهم ما از رفتارهای آنلاین و بهترین راه برای طراحی فناوری و راهبردهای اطلاعاتی دارد تا مطمئن شویم کاربران می‌توانند بهترین بهره را از این فضا ببرند. در مجموع می‌توان گفت اهمیت این کتاب در این است که می‌توان تقریباً تمامی موضوعات موردبحث امروز در روانشناسی فضای مجازی را در آن یافت. همچنین به دانشجویان و پژوهشگران رشتۀ روانشناسی و سایر رشته‌های مرتبط کمک می‌کند تا روانشناسی تعاملات آنلاین را ارزیابی کنند و رویکرد روشی مناسب به‌منظور انجام پژوهش‌های خود در زمینۀ این شاخۀ تخصصی یعنی روانشناسی فضای مجازی اتخاذ کنند. درنتیجه این کتاب متنی اساسی برای دانشجویان مقطع کارشناسی در زمینۀ روانشناسی فضای مجازی و نیز کتاب مبنای ایدئالی برای برنامه‌های مقاطع بالاتر (کارشناسی ارشد و دکترا) است.
رفرنس کتاب:
- Kirwan, G., Connolly, I., Barton, H., & Palmer, M. (Eds.). (2024). An Introduction to Cyberpsychology (2nd ed.). Routledge.
- eBook ISBN: 9781003092513
- ویراستارها: گرن کیروان سخنران روانشناسی، ایرن کنلی سخنران روانشناسی تحولی و آموزشی، هانا بارتون سخنران روانشناسی و ماریون پالمر رئیس سابق دانشکده در موسسۀ هنر، طراحی و فناوری دون لاگیره ایرلند
- تاریخ انتشار: ۹ فوریه ۲۰۲۴
- زبان: انگلیسی
- صفحات: ۴۲۶
