هوش مصنوعی[۱]

بحث از هوش مصنوعی به‌عنوان یک حوزۀ علمی و فناوری، از دهۀ ۱۹۵۰ میلادی شروع شد. در آن زمان، ایده‌هایی برای ساخت ماشین‌های هوشمند وجود داشت اما توسعۀ آن‌ها به‌دلیل محدودیت منابع پردازشی و داده‌ها، با موفقیت همراه نبود. جان مکارتی نخستین کسی بود که واژۀ هوش مصنوعی را در سال 1956 به‌ کار گرفت. در سال ۱۹۷۰، اولین کنفرانس مشترک بین‌المللی درمورد هوش مصنوعی در واشنگتن دی‌سی برگزار شد[۲].

برخی از کاربردهای هوش مصنوعی[۳]:

هوش، سازوکاری برای فهم و درکِ جهان و انسان است. هوش طبیعی با ایجاد هوش مصنوعی درصدد است که بر جهان سیطره یابد. در هوش مصنوعی سه اصلِ یادگیری، حل مسئله، و تصمیم‌گیری وجود دارد که آن‌ها را با مدل محاسباتی انجام می‌دهد[۴]. هوش مصنوعی ابزاری عملیاتی برای ‏هوش طبیعی است. این هوش هرچند عمل هوش طبیعی را شبیه‌سازی می‌کند، اما همان نیست و ساختار، ماهیت و کارکردهای این دو هوش به‌کلّی با یکدیگر متفاوت و ناهمسان است[۵].

مروری کلّی بر تاریخچۀ هوش مصنوعی:

در جدول زیر برخی از تعابیر مربوط به هوش مصنوعی آورده شده است[۶]:

هوش مصنوعیِ پیشرفته می‌تواند نقش مهمی در حل مشکلات جهانی موجود از تغییرات آب‌وهوایی گرفته تا تنش‌های جهانی ایفا کند. هوش مصنوعیِ پیشرفته به‌طور شگفت‌انگیزی می‌تواند به ارتقای سلامت، شادی، رفاه، علم و خودفهمی کمک کند[۷].

تأملی بر اهمیت حکمرانی هوش مصنوعی

حکمرانی هوش مصنوعی درواقع مطالعۀ چگونگی مدیریتِ گذار به سیستم‌های هوش مصنوعی پیشرفته با توجه به ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، نظامی، حکومتی و اخلاقی است[۸]، با تمرکز بر بازیگران، فعالان و اثرگذاران دانش و سیاست، و همچنین دقت به منظرِ ورود هرکدام از این نقش­‌آفرینان که دارای چه منافعی هستند، چه ادراکی از موضوع دارند و چه هدفی را دنبال می­‌کنند.

هوش مصنوعی همۀ قدرتِ حکومت آینده است و شاید تمام آیندۀ بشر با هوش مصنوعی رقم می‌خورد[۹].

همان‌طور که ولادیمیر پوتین در جمع دانش‌آموزان روس ذکر کرد، «تولید هوش مصنوعی فرصت­‌ها و تهدیدهای خارق‌العاده‌­ای را پیش رو می‌گذارد که پیش‌بینی کردن آن سخت است. هوش مصنوعی تنها برای آیندۀ روسیه نیست بلکه آیندۀ بشر را رقم می‌زند. کسی که در زمینۀ هوش مصنوعی سرآمد باشد بر جهان حکمرانی خواهد کرد».

مقام معظم رهبری نیز در آبان 1400، در دیدار با نخبگان، از هوش مصنوعی به‌عنوان یک مسئلۀ مهم و آینده‌ساز نام بردند و تأکید فرمودند:« این مسئله در ادارۀ آیندۀ دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد»[۱۰].موضوعی که بار دیگر در چهاردهم خرداد امسال نیز تذکر دادند: «در دوران هوش مصنوعی و پیشرفت‌های علمی، نمی‌شود با همان شیوه‌ها و ابزارهای چهل سال قبل کار کرد. ابزارها باید متناسب با زمان انتخاب شوند»[۱۱].

امروزه هوش مصنوعی نه تنها به‌عنوان دانشی نوین بلکه به‌عنوان عاملی در جهت افزایش قدرت و ثروت جوامع مختلف، مورد توجه کشورهای جهان قرار گرفته است[۱۲].

طبق گزارش شرکت پرایس‌واترهاوس‌کوپرز[۱۳] تاثیر بالقوۀ هوش مصنوعی در آسیا در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۳۲۰ میلیارد دلار بود[۱۴].
تصویر زیر گزارش شرکت PWC[۱۵] درمورد وضعیت اقتصادیِ متأثر از هوش‌مصنوعی جهان است[۱۶].

برای ورود محتوایی به مسائل حکمرانی هوش مصنوعی، باید در تعریفی متناسب، به موضوعات و مسائل هوش مصنوعی در ضمن تعریف حکمرانی اشاره کرد. اما از آنجا که مفهوم حکمرانی از مفاهیم پیچیده و دارای تعاریف متنوع و متعدد است، تعریف اجمالیِ زیر را می‌­پذیریم:

توجه به خواست‌ها و استفاده از ظرفیت‌های نهادها و گروه‌های غیرحکومتی در کنار نهادهای حکومتی به‌منظور تسهیل دسترسی به اهداف حاکمیتی که به‌دنبال اعمال حاکمیت خود و درنظرگرفتن سه عنصر اصلی، یعنی «سرزمین»، «مردم» و «حکومت» است.

ازاین‌رو سرزمین در فضای هوش مصنوعی، همان شبکه و بستر فناوری اطلاعات و ارتباطی هست که در آن زیست می‌­شود و حتی کم‌کم به سمت ایجاد یک فضا و دنیای جدیدی مثل متاورس حرکت کرده است. مردم در این توصیف حکمرانانه از هوش مصنوعی همان کاربران دنیای فضای فیزیکی و یا آواتارهای فضای مجازی و متاورس هستند. همچنین حکومت در این نوع تناظر، شرکت‌های بزرگ حوزۀ هوش مصنوعی‌اند که کاربران مجبور به تبعیت می‌­باشند و همۀ قوانین مبتنی بر منافع آن‌­ها و در قلمروِ سرزمینی اینترنت بنا شده است.

امید است که در یادداشت‌های آتی به ابعاد حکمرانی، ظرفیت­‌های حکمرانی، سطوح حکمرانی، سؤالات اساسی حکمرانی، بازیگران اصلی حکمرانی و چگونگی حکمرانی هوش مصنوعی به‌عنوان مهمترین فناوری آیندۀ فضای مجازی بپردازیم.